CUỘC HẢI HÀNH CỦA CHA FRANCISCO DE PINA ĐẾN ĐÀNG TRONG

Đình Nam

Kết Luận

Tuy mới hơn 20 tuổi, sau chuyến tàu định mạng đến Goa, tôi nghĩ Pina đã khôn lớn rất nhiều.  Anh đã hấp thụ được nhiều bài học đáng giá từ những sự thử thách mà Thượng Đế đã an bài cho anh.  Trên thể xác, đôi lúc anh phải gánh chịu cảnh mưa rào, nóng ran; quần áo nhơ bẩn dính đầy côn trùng. Trên tàu, anh phải hít thở mùi hôi tanh ô uế, nồng nặc chung quanh anh. Anh phải chịu đựng cuộc sống tù túng trong một căn phòng rất nhỏ bé chất đầy thức ăn khô mà anh phải chia sẻ với ba vị tu sĩ khác.  Không lâu, sau khi vào vùng nóng bức của xích đạo, anh phải chịu đựng cái nóng bứt rứt khó tả. Tuy anh không bị bệnh nan y, anh đã thấy số mệnh con người thật mỏng manh.  Anh đã nhìn thấy cuộc sống khốn khổ của con người và cái chết cô độc của nhiều hành khách trên tàu. Khi nghĩ đến, tôi biết anh đã cầu xin phước lành từ Đức Chúa Trời cho những người còn lại, cho những người vừa mất và cho cả chính anh.

Khi bước chân đến Goa, anh đã cảm thấy thượng đế không bạc đãi anh và cho phép anh được chiêm ngưỡng một thế giới mỹ lệ.  Tại đây, anh đã cám ơn Chúa cho anh mở rộng tầm mắt và gặp gỡ các dân tộc không đồng màu da như người Nhật, Ấn Độ, người Hoa, người Ả Rập, v.v… Đồng thời, cuộc sống huy hoàng ở Goa tạo cơ hội gặp mặt nhiều nhân vật ngôn ngữ nổi tiếng đương thời như Cha Thomas Stephens, Giáo Sĩ người Anh, và Cha Etienne de la Croix, Giáo Sĩ người Pháp.  Nhờ kỹ thuật tinh tiến vào thời đó, chính mắt anh đã thâý nhà Dòng đã phát hành bài vở bằng cách dùng máy in bắt đầu từ năm 1556.  Mặc dù sống ở đây chỉ có khoảng 2-3 năm, tôi biết chắc rằng anh đã lắng nghe những câu chuyện từ các giáo sĩ khác hay có dịp đàm thoại với nhau về những công trình La Tinh hoá tiếng Konkani trong công cuộc truyền đạo. Mặc dù lúc ấy, theo tôi nghĩ anh đã không nghĩ nhiều về việc thực hành cho chính anh cho đến khi anh đáp tàu xuống cửa sông Hàn, Đà Nẵng. Khi đang theo đuổi lớp thần học ở Macao, tôi nghĩ anh cũng có cơ hội đàm thoại với Cha João Rodrigues Tçuzu (1561-1633) về tiếng Nhật và cách La Tinh hóa nó.

Vào năm 1618, khi đến Nước Mặn, anh đã có nhiều thì giờ nghiền ngẫm sự liên quan giữa tiếng Việt với tiếng La Tinh, Hy Lạp và Bồ Đào Nha.  Nhưng khi liên tưởng tới giọng nói của hai dân tộc Việt và Ấn Độ, tôi cho rằng sự suy nghĩ của anh lập tức nghiêng hẳn về Konkani vì âm điệu tiếng Việt trong nhiều trường hợp rất giống lối phát âm của tiếng Ấn Độ. 1 Vì thế, hiện nay tôi muốn đưa ra giả thuyết rằng khi tạm dừng chân ở Nước Mặn, Cha Pina đã dựa vào nhiều vào lối phát âm của Konkani trong việc la tinh hóa tiếng Việt 2.  Nhưng rất tiếc, vì anh mất quá sớm (1625), những tiến triển và thành công của anh ít người biết đến.  Nhưng tôi nghĩ tuy anh mất đi, nhưng anh không hề hối tiếc vì anh đã biết rằng những công trình mà anh gầy dựng đã được nối tiếp bởi là ba vị giáo sĩ thừa kế của anh, đó là các giáo sĩ Gaspar d’Amaral, Antonio Barbosa và Alexandre de Rhodes; họ đã nối gót theo anh đi nốt con đường con đường còn lại trong công cuộc đào tạo chữ Quốc Ngữ.

Ghi Chú

1 Hãy xem video sau đây https://www.youtube.com/watch?v=D-_hEKv8CFc hay  https://www.youtube.com/watch?v=D-_hEKv8CFc&t=94s để so sánh cách phát âm của tiếng Konkani và tiếng Việt của chúng ta.
2 Dựa vào những thành quả của Cha Alexandre de Rhodes đã viết trong quyển ngữ pháp tiếng Việt Brevis Declaratio-Cha Rhodes là một trong hai học trò chính thức của Cha Pina trước khi ngài mất, tôi cho rằng chính ngài cũng áp dụng phương pháp phát âm của Konkani vào tiếng Việt, thí dụ như trong hai từ “cách” và “mạnh” và cách phát âm của chúng trong tiếng Việt (Hãy xem Andrew Gaudio, A Translation of the Linguae Annamiticae seu Tunchinensis brevis declaratio: The First Grammar of Quốc Ngữ, Journal of Vietnamese Studies, Vol. 14, Issue 3, pps.79-114, trong trang 86).  Cha Rhodes giải nghĩa về hai từ này và nhấn mạnh rằng hai từ “cách”và “mạnh” có thể phát âm giống như  /kæcʰ-cʰǝ/ và /mænh-hǝ/ nhưng bỏ đi âm /cʰǝ và /hǝ/ đàng sau đi, thành ra /kæ cʰ/ và /mænh/ .  Trong pháp ngữ Konkani, việc ghép âm /ǝ/ vào vần cuối của một phụ âm đứng cuối là cách phát âm thuần túy của Konkani mà Cha Rhodes học được ở Salcete, Goa.  Tương tự như vậy, cũng trong Brevis Declaratio, trang 105, Cha Rhodes công bố rằng không có động từ phủ định (negative verbs) trong tiếng Việt. Thật ra các tiếng như Bồ, Pháp hay Ý và kể cả tiếng Việt đều không dùng “negative verbs”.  Không hiểu sao lúc viết văn phạm tiếng Việt, ngài lại nghĩ và nhắc đến động từ phủ định trong tiếng Konkani để so sánh với ngữ pháp của tiếng Việt.  Vì thế, chúng ta có thể khẳng định rằng khi ông viết quyển văn phạm Brevis Declaratio, ông đã liên quan hai thứ tiếng nói này với nhau. Hiện nay, tôi đặt giả thuyết rằng chính Cha Pina đã tìm thấy sự liên quan này trước và sau đó truyền lại cho Cha Rhodes. Trong sách với tựa đề “Portuguese Missionary Grammars in Asia, Africa and Brazil, 1550–1800”, trang 294, Otto Zwartjes cũng nhận thấy rằng Cha Rhodes đã học một văn phạm ngoại quốc như Nhật Bản hay Ấn Độ, so sánh với văn phạm Việt và nhắc nhở rằng tiếng Việt không dùng động từ phủ định.

Tài Liệu Tham Khảo

  1. Jason Michael Wilber, "Transcription and Translation of a Yearly Letter from 1619 Found in the Japonica Sinica 71 from the Archivum Romanum Societatis Iesu" (2014). All Theses and Dissertations. 4350. https://scholarsarchive.byu.edu/etd/4350.
  2. Roland Jacques, Portuguese Pioneers of Vietnamese Linguistics, Orchid Press, Bangkok 2002.
  3. Antonio de Oliveira Freire, Descripçam Corografica do Reyno de Portugal, Lisbon, Na Officina Bernardo Anton de Oliver, 1755.
  4. Rui de Pina https://en.wikipedia.org/wiki/Rui_de_Pina
  5. Diogo Barbosa Machado, Bibliotheca Lusitana, Tomo II, Lisbon 1759.
  6. Count Paul Ron Hoensbroech, Fourteen Years a Jesuit, translated by Alice Zimmer, Tập II, Cassell and Co., Limited 1911.
  7. John W. O’malley, S.J., How We Were: Life in a Novitiate, 1946-1948.
  8. Lobo, Rui, “The College of Jesus and College of Arts during Francisco Suárez’s time”, Conimbricenses.org Encyclopedia, Mário Santiago de Carvalho, Simone Guidi (eds.), doi = “10.5281/zenodo.3521057”, URL = http://www.conimbricenses.org/encyclopedia/
  9. John W. Padberg, S.J., General Editor, The Constitutions of the Society of Jesus and Their Complementary Norms: A Complete English Translation of the Official Latin Texts, Saint Lous, 1996.
  10. Paul F. Grendler, The Culture of the Jesuit Teacher 1548–1773, Brill journal of jesuit studies 3 (2016).
  11. Liam Matthew Brockey, The Visitor, The Belknap Press of harvard University Press, 2014.
  12. Rev. Thomas Hughes, Loyola and the Educational System of the Jesuits, 1912.
  13. Ernest Truman, Leander, Or, Secrets of the Priesthood, Claxton, Remsen, and Haffelfinger, 1869.
  14. Wiktor Gramatowski,  Guide to Understanding the Documents, ARSI, 1992.
  15. Claudia Von Collani, The True Mother of China Mission -Kilian Stumpf’s “Succincta Chronologica Relatio”, in Rooted in Hope, In der Hoffnung verwurzelt, Vol. 1, Momenta Serica Monograph Series LXVIII/1, Routledge 2017.
  16. Josef Franz Schutte, S.J., Momenta Missionum  Societatis IESU, Momenta Historica Japaniae I, 1549-1654, Vol. 134.
  17. Đoạn phim ngắn trích từ phim “Silence” https://www.youtube.com/watch?v=wf0-wv2awkY.
  18. Brockey, Liam, Largos caminhos e vastos mares Jesuit Missionaries and the journey to China in the sixteenth and seventeenth centuries, Bulletin of Portuguese - Japanese Studies, núm. 1, december, 2000, pp. 45 – 72, Universidade Nova de Lisboa, Portugal
  19. A. Lynn Martin, Jesuits and Their Families -The Experience in Sixteenth Century France, Sixteenth Century Journal, Tập 13, Số 1, doi:10.2307/2539914.
  20. Charles E. O’neill, Diccionario Histórico de la Compania de Jesus, Universidad Pontificia Comillas, MADRID.
  21. Antonio Franco, Synopsis Annalium in Societatis Jesu in Lusitania, Anno 1540-1725, Tomo IV.
  22. Jesuits Going East http://www.icm.gov.mo/rc/viewer/20021/1053 trích từ 26 tháng 6, 2020
  23. Filipe Castro, Nuno Fonseca, Audrey Wells, Outfitting the Peper Wreck, Historical Archaeology, 2010, 44(2):14–34s, 2008.
  24. Janet P. Boileau, Cultinary History of the Portuguese Eurasians: The Origins of Luso-Asian Cuisine in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, PHD Thesis, 2010.
  25. Jean Mocquet, Voyages en Afrique, Asie, Indes Orientales et Occidentales, Faits Par Jean Mocquet, Paris, 1830.
  26. Madre de Deus https://en.wikipedia.org/wiki/Madre_de_Deus
  27. Lució de Sousa, The Portuguese Slave Trade in Early Modern Japan: Merchants, Jesuits and Japanese, Chinese, and Korean Slaves, Brill, 2018.
  28. Maria Herminia Maldonado, Relação das náos e armadas da India com os successos dellas que se puderam saber, para noticia e instrucção dos curiozos, e amantes da historia de India, East India, 1985.
  29. R. Po Chia, A Jesuit in the Forbidden City: Matteo Ricci (1552-1610), Oxford, University Press, 2010.
  30. Arturo Giraldez, The Age of Trade: The Vanila of Galleons and the Dawn of the Global Economy, Rowman and Littlefield, 2015.
  31. Michela Fontana, Matteo Ricci, The Jesuit in the Ming Court, Rowman and Littlefield, 2011.
  32. Xavier Mariona Martins, Portuguese Shipping and Ship Building in Goa (1510-1780), PHD Thesis, 1994.
  33. Albert Gray, The Voyage of François Pyrard de Laval, Vol. II, Part I.
  34. Charles E. O’Neill & Joaquín Domínguez, Dictionario Histórico de la Compañía de Jesus, Institutum Historicum/Univesidad Pontificia, 2001.
  35. Amir Arsalan Afkhami, Humorism, Encyclopædia Iranica, Tập XII, 2004, trang 566-570, http://www.iranicaonline.org/articles/humoralism-1
  36. M.G. Da Costa, translated by Donald M. Lockhart, The Itinerário of Jerónimo Lobo, The Hakluyt Society, London, 1984.
  37. The Itinerário of Jerónimo Lobo”, dịch ra bởi Donald M. Lockhart, the hakluyt Society, London, 1984.
  38. José Nicolau da Fonseca, An Historical and Archeological Sketch of the City of Goa, Bombay: Thackers and Co., Limited, 1878.
  39. Alexandre de Rhodes, Voyage et Missions du Père Alexandre de Rhodes, Paris, 1854.
  40. Peter C. Phan, Mission and Catechesis, Orbis Books, New York, 1998
  41. J. Gerson da Cunha, Materials for the History of Oriental Studies Amongst the Portuguese, Proceeding Volume 4, Part 1878, 1880.
  42. Brijbraj Singh, The First Englishman in India: Thomas Stephens (1547-1619), Journal of South Asian Literature,30(1/2), pages 146-161. Retrieved on June 22, 2020 from www.jstor.org/stable/40873582.
  43. Ignacio da Costa Quintella, Annaes da Marinha Portugueza, Tomo II, Lisboa, Natipografia da Mesma Academia, 1840.
  44. Maria Cristina Trindade Guerreiro Osswald, Jesuit Art in Goa Between 1542 and 1655: From Modo Nostro to Mod Goano, PHD Thesis, 2003.
  45. Li Tana, Nguyễn Cochinchina, Cornell University, 1998.
  46. Macao and the Jesuits http://ch.catholic.or.kr/pundang/4/cb/macao_and_the_jesuits.pdf
  47. Christopher Borri, An Account of Cochin-China, một phần của “A Collection of Voyages and Travels“, Volume II, Third Edition, 1744.
  48. El Jesuita Alessandro de Rhodesen Cochinchina y Tonkin (1591- 1660) http://www.icm.gov.mo/rc/viewer/30038/2049 trích ra ngày 2 tháng 7 năm 2020.
  49. Ribeiro, Madalena, The Japanese Diaspora in the Seventeenth Century. According to Jesuit Sources Bulletin of Portuguese - Japanese Studies, núm. 3, december, 2001, pp. 53 – 83, Universidade Nova de Lisboa, Portugal.
  50. Learning Konkani: https://www.youtube.com/watch?v=D-_hEKv8CFc hay https://www.youtube.com/watch?v=D-_hEKv8CFc&t=94s
  51. Andrew Gaudio, A Translation of the Linguae Annamiticae seu Tunchinensis brevis declaratio: The First Grammar of Quốc Ngữ, Journal of Vietnamese Studies, Vol. 14, Issue 3.
  52. Otto Zwartjes, Portuguese Missionary Grammars in Asia, Africa and Brazil, 1550–1800, John Benjamins Publishing Company, 2011.

Mục Lục